نکات مهم، بایدها و نبایدهای شیردهی به نوزادان
شیر مادر بهترین غذا برای فرزند است. شیر مادر مغذی، مناسب و ارزان است. شیر مادر میتواند در برابر عفونتها از نوزاد حفاظت کند و از بیماریهایی ماند آسم و و دیابت پیشگیری میکند. از طرفی شیر دادن از مادران در برابر سرطان پستان و تخمدان حفاظت میکند. همچنین باعث کاهش وزن مادر پس از زایمان میشود. هر چند شیر دادن امری طبیعی است اما شروع آن تقریباً برای تمام مادران دشوار به نظر میرسد. آنچه در پی میآید گامهایی است که میتواند به شیردهی موفق بینجامد.
1- پیش از زایمان در مورد شیر دادن بیاموزید. گروههای حمایت از مادران شیرده را بیابید، در کلاسهای پیش از زایمان شرکت کنید، کتاب بخوانید و فیلمهای آموزشی ببینید.
2- پس از زایمان بخواهید که نوزاد را هر چه زودتر روی شکم شما قرار دهند مطالعات نشان دادهاند که ساعتهای اولیه پس از تولد، نوزادان به طور غریزی به سمت سینه مادر حرکت میکنند و آن را به دهان میگیریند.
3- تغذیه با شیر خود را پس از زایمان در اولین فرصت (در ساعات اول بعد از زایمان) آغاز نمایید. بعد از زایمان نوزاد حدود 40-30 دقیقه بیدار است و سپس برای استراحت میخوابد.
4- کمک و حمایت همسر، خانوداه، پرستاران، متخصص و دوستان علاقمند را بپذیرید.
شیر مادر چگونه تغییر میکند؟
1- از تولد تا روز سوم پس از آن، شیر تولیدی مایعی غلیظ و زرد رنگ است. این مایع «آغوز» نامیده میشود و میزان زیادی ویتامین و پروتئین برای حفاظت از نوزاد شما در برابر عفونت دارد. این مایع، ملین ملایمی است که به راه افتادن رودهها و اجابت مزاج نوزاد هم کمک میکند.
2- از روز 3 تا روز 10، شیر اولیه تولید میشود، این شیر آب بیشتری دارد.
3- از روز 10 به بعد، شیر کامل تولید میشود، این شیر از این نظر منحصر به فرد است که ترکیب آن در طول روز تغییر میکند به گونهای که محتوای چربی در طول یک نوبت تغذیه افزایش مییابد، یعنی اکثر چربی در انتهای وعده شیر خوردن نوزاد به وی میرسد تا در پایان یک نوبت شیردهی سیر شود و مدتی بخوابد.
4- از تغذیه توأم شیر مادر و شیر مصنوعی در هفتههای اول باید ممانعت نمود مگر آنکه پزشک به شما توصیه نماید.
5- در صورت محرومیت نوزاد از شیر مادر، شیر مصنوعی مغذی است هر چند مزایای شیر مادر را ندارد.
6- بنا به توصیه پزشک در برخی موارد نادر قطع دائمی یا گذرای شیر مادر لازم است.
روش صحیح شیر دادن به کودک
پستان گرفتن مناسب، شیر خوردن را برای شیرخوار آسانتر و مشکلات کمتری برای مادر ایجاد میکند.
- شیرخوار را محکم در آغوش بگیرید به طوری که دهان شیرخوار روبه روی پستان شما قرار بگیرد. با یک دست تکیهگاهی برای سر شیرخوار ایجاد کنید و در همان حال پایین تنه شیرخوار را به سینه خود بچسبانید.
- صبر کنید تا شیرخوار دهانش را خوب باز کند، سپس او را به سمت پستانتان بکشید به طوری که اول چانهاش با پستان تماس پیدا کند. نوک پستان را وارد دهان شیرخوار نکنید، لبهای شیرخوار باید دور هاله پستان بچسبد.
- نوک پستان باید مقابل کام بالای شیرخوار قرار داشته باشد، هنگامی که شیرخوار آن را میمکد نباید دردی وجود داشته باشد.
- دهان شیرخوار باید هاله (بخش رنگی اطراف نوک پستان) را کاملاً بپوشاند. مهمتر آنکه نیمه پایینی هاله کاملاً با دهان نوزاد پوشیده شده باشد.
- هنگام شیردهی چانه شیرخوار باید کاملاً زیر پستان و بینی شیرخوار باید نزدیک به پوست پستان باشد اما نوک بینی شیرخوار در پستان فرو نرود و بتواند به راحتی تنفس کند.
- اگر شیرخوار به خوبی پستان را گرفته باشد، با کشیدن ملایم سر به عقب پستان را ول نمیکند و نوک پستان نباید هیچ دردی داشته باشد.
- اکثر مادران وضعیتی را که خود نشسته اند و شیرخوار را در آغوش گرفتهاند آسانترین وضعیت شیردهی میدانند، شیردهی در سایر وضعیتها مانند درازکش و نیمه نشسته را تنها زمانی که شیردهی مناسب و باثبات شد امتحان کنید.
- میتوانید یک بالش روی ران خود بگذارید تا به عنوان تکیهگاه دستتان برای نگهداشتن شیرخوار – وقتی شیرخوار بزرگتر و سنگینتر میشود- از آن استفاده کنید. این بالش به خصوص اگر زایمان با روش سزارین انجام شده باشد بسیار مؤثر است.
- اگر شیرخوار به درستی پستان را نگرفته است، او را جدا و دوباره امتحان کنید. اگر اجازه دهید شیرخواری که به خوبی پستان را نگرفته است به شیر خوردنش ادامه دهد، نتیجه آن تغذیه ناکافی و ایجاد درد برای شما خواهد بود.
- اگر احساس درد میکنید، شیرخوار را جدا و دوباره شروع کنید. اجازه ندهید کودک فقط با مکیدن نوک سینه شیر بخورد.
- هنگام شیر دادن به شیرخوار، نگران امور دیگر نباشید.
- آسوده باشید! نوشیدنی گرم بنوشید. اجازه دهید دیگران به شما کمک کنند.
نشانههای پستان گرفتن صحیح و درست شیر خوردن نوزاد
هنگامی که شیرخوار پستان را بگیرد، شروع به مکیدن میکند. این عمل شامل توالی خاصی از حرکات است:
1- شیرخوار دهان را بازتر میکند، چانه در تماس با پستان و لب پایینی به سمت بیرون برگشته است.
2- شیرخوار مکث میکند، مکیدنهای آرام و عمیق همراه با وقفههای کوتاه مدت دارد تا شیر به دهان جریان یابد.
3- شیرخوار دهان را میبندد.
این توالی تکرار میشود تا وقتی دهان پر از شیر شود و شیرخوار شیر را فرود دهد. شما باید بتوانید فرو دادن شیر را ببینید و صداهای قورت دادن شیر را بشنوید.
4- مادر هیچ گونه دردی در پستان احساس نمیکند.
5- نوزاد وقتی احساس سیری میکند خودش پستان را رها میکند.
ذخیره کردن شیر مادر
مادر میتواند شیرش را بدوشد و برای استفاده بعدی ذخیره کند. بهتر آن است که پس از آنکه شیرخوار، شیر خوردنش تمام شد شیر را بدوشید. شیر را میتوان به طور دستی با گرفتن پستان میان دو دست یا با پمپ شیردوش دوشید. شستشوی دستها با آب و صابون و ظروف جمعآوری شیر با آب و صابون ضروری است. از به کار بردن پستانک و شیشه شیر که سبب کاهش میل مکیدن پستان توسط شیرخوار، کاهش تولید شیر مادر، انتقال آلودگی، عفونت و بیماری، تغییر فرم دندانها و قالب فک شیرخوار و اختلال در مکیدن پستان میشود پرهیز کنید. در نوزادان نارس و بیمار شیر دوشیده شده باید در ظرفی استریل نگهداری شود. استفاده از ظروف شیشهای یا پلاستیک سخت برای ذخیره بلند مدت شیر دوشیده شده توصیه میشود. برای ذخیره کردن کوتاه مدت کمتر از 72 ساعت استفاده از کیسههای پلاستیکی یک بار مصرف مخصوص شیر مناسب هستند اما برای تغذیه نوزاد نارس مناسب نمیباشد. ظرف شیر را 15 دقیقه در ظرف آب گرم قرار دهید. اگر شیر را در یخچال نگهدارید، تا 48 ساعت قابل استفاده است. اگر شیر یخ بزند، میتوان آن را به ترتیب زیر نگهداری کرد:
- فریزر و درون جایخی یخچال تا 2 هفته
- فریزر و یخچال فریزر به مدت 3 ماده (با دمای بیشر از 20- در جه سانتیگراد تا صفر درجه )
- فریزر مستقل صنعتی با انجماد عمیق (20-) درجه سانتیگراد به مدت 6 ماه
مهم است هنگام گرم کردن شیر آن را نپزید. بنابراین از مایکروفر یا آب جوش برای باز کردن یخ شیر نباید استفاده کرد. باید گذاشت شیر در دمای اتاق ذوب شود یا بطری را زیر آب گرم گرفت. پس از ذوب شدن به نظر میرسد که شیر بریده است چون آب و چربی به طور جداگانه ذوب میشوند ، شیر را به آرامی تکان دهید تا دوباره مخلوط شود. شیر مادر در دمای اتاق حداکثر تا 4 ساعت قابل استفاده است و همچنین شیر قبلاً ذوب شده در یخچال تا 24 ساعت قابل مصرف است.
چگونه کودک را از شیر بگیریم؟
این سؤال یک پاسخ درست ندارد. تنها میتوان گفت زمانی کودک را باید از شیر بگیرید که آماده آن باشید. بسیاری از مادران تحت فشارهای بیرونی قرار دارند و این موضوع استمرار شیردهی را دشوار میکند، بنابراین اگر بعد از مشورت با پزشکتان مجبور هستید زود کودک را از شیر بگیرید احساس گناه نکنید متخصصان توصیه میکنند، بهترین غذای ضروری کودک تا 2 سالگی شیر مادر باشد. اگر زیر یک سالگی کودک را از شیر میگیرید باید دست کم تا 12 ماهگی به او شیر مصنوعی (شیر خشک) بدهید برای شروع تغذیه با شیر مصنوعی و نیز برای شروع استفاده از غذای کمکی در سن مناسب با پزشک مشورت کنید. شیر هموژنیزه کم چرب (2 درصد) یا شیر کامل را میتوان پس از یک سالگی به جای شیر مصنوعی مصرف کرد. از شیر 1 درصد یا شیر بدون چربی بعد از 2 سالگی استفاده کنید.
شیشه، پستانک و مایع اضافی
اگر پس از مشورت با پزشکتان میخواهید به کودکتان شیشه بدهید باز هم میتوانید شیر دوشیده خودتان را که ذخیره کردهاید با شیشه به او بدهید. در کودکان بزرگتر میتوان با فنجان به اوشیر داد. همچنین نباید پیش از آنکه شیردهی به شیرخوار به وضعیت خوب و با ثباتی رسیده باشد، به کودک پستانک داد. از 2 تا 5 سالگی از دادن آبمیوههای شیرین شده و صنعتی به کودکان پرهیز کنید.
آیا مادران شیرده باید رژیم غذایی خاصی داشته باشند؟
رژیم مادر چندان روی ترشح شیرش تأثیری ندارد. یعنی به طور کلی مادران در هر شرایطی که هستند قادرند شیری تولید کنند که از نظر کمی و کیفی رشد و سلامتی شیرخوارشان را تأمین کند، حتی اگر دریافت غذای آنان محدود باشد. همچنین مادران لازم نیست حتماً شیر بخورند تا شیر داشته باشند. مادران شیرده باید برای پیشگیری از این که کلسیم زیادی از استخوانهایشان از دست بدهند، منابع کلسیم بیشتری بخورند. سادهترین منبع کلسیم شیر گاو است بنابراین نوشیدن 3 لیوان با حجم هر لیوان 250 سی سی شیر در روز به مادران شیرده توصیه میشود. در صورت عدم دسترسی یا عدم تحمل شیر میتوان از ماست، دوغ، کشک و پنیر به میزان مناسب استفاده کرد. به غیر از این، رژیم مادر باید متنوع و متوازن باشد. گاهی اتفاق میافتد که شیرخوار پس از اینکه مادر غذا با ادویه خاصی میخورد، ناآرام میشود. بنابراین متخصصان توصیه میکنند مادران تا پایان شیردهی از خوردن چنین غذایی پرهیز کنند.
آیا مادران شیرده باید از خوردن همه داروها پرهیز کنند؟
به طور کلی پزشکان دوست ندارند مادران باردار دارویی مصرف کنند زیرا ممکن است دارو روی رشد و تکامل اندامهای جنین تأثیر بگذارد. بهترین راه این است که پزشکتان از تمام داروهایی که مصرف میکنید از جمله داروهای گیاهی و مکملها، اطلاع داشته باشد. از طرف دیگر همیشه باید به هر پزشکی که قصد دارد برای شما به هر دلیلی دارو تجویز کند، اطلاع دهید که در حال شیردهی هستید تا بتواند داروهایی که در زمان شیردهی بیخطر هستند را برایتان تجویز کند. اما مصرف بیشتر داروهای معمول و رایج در دوران شیردهی بلامانع هستند و در صورت مصرف دارو با پزشک اطفال در این مورد مشورت کنید.
آیا شیرخوار روزانه همیشه یک مقدار ثابت شیر میخورد؟
خیر، شیرخواران هر 4 تا 6 هفته یک «جهش رشدی» را تجربه میکنند و ممکن است مادران حس کنند شیرشان برای سیر کردن شیرخوار کافی نیست. بهترین راه شیر دادن به شیرخوار بر اساس خواست اوست. وقتی شما دفعههای شیر دادن را افزایش میدهید، معمولاً غدد شیری پستان پاسخ میدهند و میزان شیر تولیدی را طرف مدت 1 تا 2 روز به سطح نیاز شیرخوار میرسانند. افزایش دفعههای شیردهی، نیاز به دادن شیر مصنوعی مکمل یا دیگر مایعات را کم میکند.
چرا شیشه شیر نوزاد باید استریل شود؟ چرا مادر نباید نوک پستان خود را پیش از شیر دادن بشوید؟
شستشوی نوک پستان با اسفنج یا لیف نرم پارچهای هنگام استحمام روزانه برای حفظ سلامت آن کافی است. شیر درون پستان استریل است. استفاده زیاد از کرمها، صابونها و لوسیونها میتواند به خشکی نوک پستان و ایجاد شفاقهای دردناک بینجامد. در هر حال چنانچه به هر دلیلی نوزاد نتواند مستقیماً از پستان مادر تغذیه کند میتوان شیر مادر ذخیره شده در یخچال یا فریزر را با استفاده از فنجان به نوزاد داد. بهتر است از بطری شیر و سرپستانک برای تغذیه نوزاد استفاده نشود و در صورت استفاده از بطری باید هر نوزاد حداقل دو بطری داشته باشد تا هر بار استریل و سپس استفاده شود.
با درد نوک پستان چه باید کرد؟
درد نوک پستان پس از شروع شیردهی بسیار شایع است. تکنیک نامناسب شیردهی، وضعیت نادرست بغل کردن و به پستان گذاشتن شایعترین علت درد نوک سینه بلافاصله بعد از زایمان است. نوک پستان معمولاً ظرف مدت یک هفته به این شرایط عادت میکند. ممکن است اگر مقداری شیر را پس از شیردهی به نوک پستان بزنید و بگذارید خودش خشک شود، مشکل تا حدی برطرف شود. گاهی درد نوک پستان به دلیل عفونت قارچی است. دهان شیرخوار را بررسی کنید و دنبال نقاط سفیدی بگردید که کنده میشوند ولی پاک نمیشوند (برفک).
نشانههای دریافت کافی شیر
بعد از 4 یا 5 روز از تولد، شیرخوارانی که به خوبی شیر میخورند در طول 24 ساعت دست کم 6 بار ادرار میکنند و وضعیت اجابت مزاج در چند هفته اول تغییر میکند. از بدو تولد تا روز 3، مدفوع قیری و سیاه است. به این مدفوع «مکونیوم» میگویند. پس از این مرحله مدفوع دانهدار و زرد رنگ میشود و 5 تا 10 بار در روز ممکن است اجابت مزاج صورت گیرد. از 6 روزگی تا 6 هفتگی اول تولد، 6 پوشک خیس و 2 بار دفع مدفوع نشاندهنده دریافت کافی شیر و تغذیه مناسب است. پس از 3 هفته، مدفوع زردتر و نرم و سپس با اضافه کردن غذا به شیر ، بعد از 6 ماهگی قهوهای میشود. اجابت مزاج میتواند پس از هر بار شیر خوردن رخ دهد ولی به طور میانگین 2 تا 4 بار در روز رخ میدهد. دریافت ناکافی شیر مادر در شیرخواربالای 5 روز، ممکن است به صورت وجود مدفه مکونیومی، مدفوع بینابینی سبز و قهوهای، تعداد دفعات کم مدفوع (کمتر از 3 بار در روز) یا مدفوع بسیار اندک باشد.